Energia odnawialna w gminach – czy lokalne OZE to obowiązek?

fot. Adobe Stock Maciej Bonk

Energia odnawialna w gminach staje się nie tylko trendem, ale realnym narzędziem transformacji energetycznej. Polskie samorządy coraz częściej inwestują w OZE, by zwiększyć niezależność energetyczną i zmniejszyć koszty. Czy jednak rozwój lokalnych źródeł energii to obowiązek, czy raczej szansa na nowoczesne zarządzanie gminą?

Coraz więcej gmin w Polsce staje przed wyzwaniem transformacji energetycznej. Wdrażanie odnawialnych źródeł energii nie jest już tylko kwestią ekologii, ale także oszczędności, bezpieczeństwa energetycznego i realizacji wymogów unijnych. Lokalne klastry energii, rozwój prosumentów zbiorowych oraz instalacje fotowoltaiczne na budynkach użyteczności publicznej stają się coraz popularniejsze. To właśnie te narzędzia mają wspierać gminy w procesie transformacji energetycznej. Czy jednak inwestycje w OZE to obowiązek dla samorządów, czy raczej szansa na rozwój i niezależność?

Dlaczego gminy inwestują w odnawialne źródła energii?

Inwestycje w odnawialne źródła energii stają się dla gmin nie tylko kwestią ekologii, ale także strategiczną decyzją finansową i społeczną. Coraz częściej pojawia się pytanie: czy gmina musi inwestować w OZE? Choć polskie prawo nie nakłada bezwzględnego obowiązku, samorządy są zachęcane do wdrażania projektów energetycznych, aby zmniejszać koszty energii, zwiększać niezależność energetyczną i realizować cele zrównoważonego rozwoju.

Panele fotowoltaiczne na budynku użyteczności publicznej to przykład, jak energia odnawialna w gminach wspiera oszczędności, niezależność i cele klimatyczne.

fot. Adobe Stock Maciej Bonk

Energia odnawialna w gminach i rola samorządów

Energia odnawialna w gminach staje się istotnym elementem polityki klimatycznej na poziomie lokalnym. Samorządy pełnią kluczową rolę w realizacji zarówno lokalnych, jak i krajowych strategii klimatycznych. Poprzez wdrażanie OZE na poziomie gminy – na przykład w formie fotowoltaiki na budynkach użyteczności publicznej – przyczyniają się do redukcji emisji CO₂. Ponadto promują lokalną innowacyjność i zwiększają świadomość ekologiczną wśród mieszkańców.

Obowiązki gmin wynikające z prawa i polityki klimatycznej UE

Gminy w Polsce, choć nie mają bezpośredniego obowiązku inwestowania w odnawialne źródła energii (OZE), są zobowiązane do uwzględniania kwestii związanych z efektywnością energetyczną i ochroną środowiska w ramach swoich kompetencji.

Przepisy krajowe i unijne nakładają na samorządy obowiązki planistyczne i organizacyjne, które mogą dotykać obszaru OZE. Należą do nich m.in.:

1. Ustawa – Prawo energetyczne (Dz.U. z 1997 r. Nr 54, poz. 348 z późn. zm.)
   Określa zadania gmin w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe, w tym planowanie i organizację tych usług na obszarze gminy. Gmina może zawierać umowy z przedsiębiorstwami energetycznymi w celu realizacji planu zaopatrzenia w energię.
2. Ustawa o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2015 r. poz. 478 z późn. zm.)
   Reguluje kwestie związane z produkcją i wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych, w tym zasady przyłączania do sieci oraz system świadectw pochodzenia. Choć nie nakłada bezpośrednich obowiązków na gminy, stanowi podstawę prawną dla działań w zakresie OZE.
3. Ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.)
   Nakłada na gminy obowiązek opracowywania programów ochrony powietrza, które mogą obejmować działania związane z wykorzystaniem OZE w celu poprawy jakości powietrza.
4. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.)
   Wymaga, aby gminy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględniały zasady lokalizacji instalacji OZE, co może obejmować m.in. instalacje fotowoltaiczne.
5. Strategia Unii Europejskiej w zakresie energii odnawialnej
   Unia Europejska promuje rozwój OZE poprzez różne inicjatywy i fundusze, do których mogą aplikować gminy, wspierając tym samym lokalne inwestycje w odnawialne źródła energii.

Choć gminy nie mają bezpośredniego obowiązku inwestowania w OZE, prawo nakłada na nie konkretne obowiązki planistyczne. Przepisy wskazują na konieczność uwzględniania odnawialnych źródeł energii przy organizacji zaopatrzenia w energię. Może to obejmować m.in. instalacje OZE w budynkach użyteczności publicznej.

Gminne klastry energii – co to jest i jak działają?

Gminne klastry energii to lokalne inicjatywy łączące samorządy, mieszkańców i przedsiębiorstwa w celu wspólnej produkcji, magazynowania i wykorzystania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Wiele osób zastanawia się: co to jest gminny klaster energii i jak funkcjonuje w praktyce.

Definicja klastra energii w polskim prawie

Pojęcie „klaster energii” zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 15a ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 610). Regulacja ta została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o OZE oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 925). Zgodnie z przepisami, klaster energii to cywilnoprawne porozumienie, którego celem jest wytwarzanie, równoważenie zapotrzebowania, dystrybucja lub obrót energią pochodzącą z odnawialnych źródeł energii bądź innych źródeł lub paliw, funkcjonujące w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym poniżej 110 kV.

Jak działają gminne klastry energii i jakie dają korzyści

Gminne klastry energii umożliwiają wspólne zarządzanie energią, co przekłada się na realne oszczędności dla mieszkańców oraz jednostek publicznych. Dzięki temu lokalne społeczności zyskują większą niezależność energetyczną, a gminy mogą realizować politykę klimatyczną zgodną z wytycznymi UE. Wdrożenie klastra wspiera również edukację ekologiczną i promuje zrównoważony rozwój, łącząc korzyści ekonomiczne, społeczne i środowiskowe.

Dobrym przykładem, jak może funkcjonować energia odnawialna w gminach, są Gliwice. W grudniu 2022 roku zarejestrowano tam Klaster Energii Smart EPC. Na początku opierał się on na kilku mikroinstalacjach fotowoltaicznych o łącznej mocy około 300 kWp. Co ważne, jego powstanie otworzyło samorządowi drogę do pozyskiwania finansowania na kolejne etapy rozwoju.

Już w 2023 roku koordynator klastra uzyskał wsparcie z programu B222 z KPO na opracowanie „Koncepcji Rozwoju Klastra”. W kolejnych etapach przewidziano środki na prace projektowe i przygotowanie inwestycji w odnawialne źródła energii. Dzięki temu proces transformacji energetycznej w Gliwicach wyraźnie przyspieszył.

W przygotowaniu i realizacji znajduje się szereg przedsięwzięć opartych na energii z odpadów, ścieków, słońca, wody i wiatru. Miasto planuje zatem szeroki zakres inwestycji w odnawialne źródła energii. Wśród nich znajdują się m.in. instalacje fotowoltaiczne oraz pompy ciepła. Mają one powstać na stadionie Piasta Gliwice, w miejskich basenach, 17 szkołach, a także w innych obiektach publicznych. Co więcej, jednym z najważniejszych projektów jest Park Zielonej Energii PEC. Dzięki termicznemu zagospodarowaniu odpadów instalacja ta ma produkować 16 MWt ciepła oraz 4 MWe energii elektrycznej.

Prosument zbiorowy – nowa rola mieszkańców gmin

Współczesne gminy coraz częściej angażują mieszkańców w lokalne inicjatywy energetyczne. Pojawia się pytanie: kim jest prosument zbiorowy i jak wpływa na rozwój OZE w gminie?
Prosument zbiorowy to zatem grupa mieszkańców, którzy wspólnie wytwarzają i wykorzystują energię pochodzącą z odnawialnych źródeł. W praktyce oznacza to współpracę z samorządem lub lokalnymi przedsiębiorstwami przy instalacji paneli fotowoltaicznych czy innych systemów OZE, co pozwala efektywnie zarządzać produkcją i zużyciem energii.

W jaki sposób prosumenci zbiorowi mogą obniżyć koszty energii?

Dzięki wspólnym instalacjom mieszkańcy dzielą się kosztami inwestycji i eksploatacji systemów OZE, co przekłada się na niższe rachunki za prąd. Jednocześnie współpraca w ramach prosumentów zbiorowych pozwala gminie lepiej planować i optymalizować lokalne źródła energii, zwiększając efektywność całego systemu.

Różnice między prosumentem indywidualnym a zbiorowym

Prosument indywidualny działa na własny rachunek, inwestując w instalację OZE tylko dla swojego gospodarstwa. Prosument zbiorowy natomiast uczestniczy w grupowej inicjatywie, co umożliwia podział kosztów, większą skalę produkcji i możliwość współpracy z gminą w ramach klastra energii.

Fotowoltaika na dachach nowych i modernizowanych budynków

Unia Europejska przyjęła w maju 2024 r. znowelizowaną Dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej budynków (EPBD), której celem jest zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w sektorze budownictwa oraz redukcja emisji gazów cieplarnianych. Dokument zakłada m.in. dążenie do budynków o zerowej emisji operacyjnej oraz stopniowe wprowadzanie minimalnych standardów energetycznych dla budynków publicznych, komercyjnych i mieszkalnych. Państwa członkowskie, w tym Polska, mają czas do 29 maja 2026 r. na wdrożenie dyrektywy do prawa krajowego.

Choć sama EPBD nie nakłada bezpośredniego obowiązku montażu instalacji fotowoltaicznych na wszystkich nowych lub modernizowanych budynkach, promuje wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – w tym energii słonecznej – jako kluczowego elementu poprawy efektywności energetycznej. Wdrożenie dyrektywy może w praktyce oznaczać wzrost zainteresowania technologiami PV i ich większą obecność na dachach budynków w całej UE.

Harmonogram wprowadzania obowiązku instalacji PV

Od 2026 r. obowiązek instalacji PV obejmie nowe budynki komercyjne i publiczne. Następnie, od 2029 r., przepisy rozszerzą się na nowe budynki mieszkalne. Z kolei od 2030 r. regulacje będą dotyczyć również istniejących budynków komercyjnych i publicznych, które przejdą gruntowną modernizację, a także wszystkich obiektów sektora publicznego. Te zmiany znacząco wpłyną na rozwój systemów OZE, a tym samym przyspieszą rozwój obszaru, jakim jest energia odnawialna w gminach.

Polska przygotowuje krajowe regulacje

W ramach dostosowania do wymogów unijnych, planowane są zmiany w rozporządzeniu o warunkach technicznych. Zgodnie z nimi, budynki publiczne i gospodarcze o powierzchni powyżej 250 m² będą musiały zostać wyposażone w urządzenia do pozyskiwania energii słonecznej. Dzięki temu gminy łatwiej osiągną cele klimatyczne, a jednocześnie poprawią efektywność energetyczną swoich obiektów.

Odnawialne źródła energii na budynkach publicznych

Fotowoltaika na budynkach użyteczności publicznej wiąże się z wieloma korzyściami. Przede wszystkim pozwala obniżyć rachunki za prąd i zwiększyć niezależność energetyczną gminy. Dodatkowo wzmacnia wizerunek samorządu jako podmiotu proekologicznego. Warto jednak pamiętać, że tego typu inwestycje mają też swoje wady. Należą do nich wysokie koszty początkowe oraz konieczność regularnego utrzymania i monitorowania systemów PV.

Ile kosztuje instalacja PV na obiektach gminnych?

Koszt instalacji zależy od wielkości i rodzaju obiektu oraz zastosowanych technologii. W przypadku gmin inwestycje w fotowoltaikę mogą wynosić od kilkudziesięciu tysięcy do kilkuset tysięcy złotych. Dzięki dostępnym dotacjom i funduszom UE znaczna część wydatków może zostać pokryta, co czyni projekt bardziej opłacalnym. Warto też rozważyć, czy fotowoltaika w gminach obniża rachunki za energię instytucji publicznych, ponieważ długoterminowe oszczędności często przewyższają początkowe koszty.

Co oznacza energia odnawialna w gminach dla samorządów?

Transformacja energetyczna w gminach wiąże się zarówno z obowiązkami, jak i szansami. Samorządy mają możliwość wspierania lokalnych inicjatyw OZE poprzez tworzenie klastrów energii, wspieranie prosumentów zbiorowych oraz inwestowanie w instalacje fotowoltaiczne na budynkach użyteczności publicznej.

Dla władz lokalnych kluczowe jest zrozumienie przepisów krajowych i unijnych. Równie ważne jest świadome planowanie inwestycji, które pozwala w pełni wykorzystać potencjał, jaki dają odnawialne źródła energii. Dzięki temu możliwe jest maksymalizowanie zarówno korzyści ekonomicznych, jak i środowiskowych. Mieszkańcy także odgrywają istotną rolę – mogą aktywnie uczestniczyć w projektach prosumenckich i wspierać rozwój lokalnych klastrów energii. Takie działania pozwalają dzielić koszty i zwiększać efektywność systemów OZE.

Przygotowanie gminy na transformację energetyczną wymaga zarówno strategicznego planowania, jak i edukacji społeczności lokalnej. Gmina może skutecznie wykorzystać potencjał odnawialnych źródeł energii. Warunkiem jest odpowiednie wsparcie finansowe, współpraca z mieszkańcami i firmami oraz przemyślane decyzje inwestycyjne. Dzięki temu samorząd ma szansę stać się przykładem zrównoważonego rozwoju.

Źrodła:

1. Ustawa – Prawo energetyczne (Dz.U. z 1997 r. Nr 54, poz. 348 z późn. zm.)
2. Ustawa o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2015 r. poz. 478 z późn. zm.)
3. Ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.)
4. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.)
5. Dyrektywa 2024/1275 w sprawie charakterystyki energetycznej budynków

Energia odnawialna w gminach

Co to jest gminny klaster energii?

Gminny klaster energii to lokalne porozumienie samorządu, mieszkańców i firm w zakresie wspólnej produkcji i zużycia energii z OZE. Klaster działa jak lokalna wspólnota energetyczna – łączy producentów i odbiorców energii, co pozwala obniżać koszty, zwiększać niezależność energetyczną gminy i korzystać z dotacji.

Czy gmina ma obowiązek inwestowania w odnawialne źródła energii?

Polskie prawo nie nakłada na gminy bezpośredniego obowiązku inwestowania w OZE. Jednak samorządy są do tego aktywnie zachęcane – m.in. poprzez programy wsparcia i dostępne fundusze. Co więcej, obowiązki gmin wynikają z polityki klimatycznej Unii Europejskiej oraz krajowych strategii energetycznych. W praktyce oznacza to, że samorządy odgrywają coraz większą rolę w realizacji celów redukcji emisji. Brak inwestycji w OZE może natomiast skutkować utratą szans na dofinansowanie oraz zmniejszeniem bezpieczeństwa energetycznego lokalnej społeczności.

Kim jest prosument zbiorowy?

Prosument zbiorowy to grupa odbiorców, np. mieszkańców bloku mieszkalnego, którzy wspólnie wytwarzają i korzystają z energii z OZE. W przypadku gmin oznacza to możliwość współpracy mieszkańców z samorządem – np. wspólne instalacje fotowoltaiczne na budynkach wielorodzinnych czy publicznych. Dzięki temu rachunki za energię są dzielone i obniżane dla wszystkich uczestników systemu.

Jakie są zalety fotowoltaiki na budynkach użyteczności publicznej?

Zalety to niższe rachunki za prąd, ochrona środowiska i wizerunek proekologiczny gminy. Dodatkowo fotowoltaika na budynkach szkół, urzędów i instytucji gminnych daje efekt edukacyjny dla mieszkańców, zwiększa lokalną odporność na wzrost cen energii i pozwala gminie reinwestować oszczędności w inne potrzeby publiczne.

Jak finansowane są inwestycje OZE w gminach?

Najczęściej z dotacji krajowych i funduszy unijnych. Gminy korzystają z różnych modeli – od programów NFOŚiGW, przez fundusze UE, aż po partnerstwa publiczno-prywatne i współpracę z mieszkańcami jako prosumentami zbiorowymi. W praktyce łączenie wielu źródeł finansowania pozwala szybciej wdrażać projekty i ograniczać ryzyko budżetowe.

Czy klastry energii są opłacalne w małych gminach?

Tak, klastry mogą działać także w małych gminach. Opłacalność inwestycji zależy przede wszystkim od jej skali oraz stopnia zaangażowania lokalnych partnerów. Co ważne, nawet małe gminy mogą odnieść korzyści. Zyskują m.in. dzięki niższym kosztom energii, większej niezależności energetycznej oraz łatwiejszemu dostępowi do programów wsparcia.

Ile kosztuje instalacja fotowoltaiki w gminie?

Koszt zależy od wielkości instalacji, najczęściej to kilkadziesiąt tysięcy złotych dla pojedynczego budynku. W przypadku gmin koszty inwestycji w fotowoltaikę są bardzo zróżnicowane. Na przykład instalacja PV na budynku szkoły może kosztować od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych. Z kolei montaż paneli na urzędzie gminy to wydatek rzędu kilkudziesięciu tysięcy. Natomiast projekty realizowane w ramach klastrów energii bywają znacznie droższe – ich wartość sięga nawet kilku milionów złotych. Dostępne są jednak dotacje, które mogą pokrywać 40–80% wydatków.

Często zadawane pytania (FAQ): Energia odnawialna w gminach – czy lokalne OZE to obowiązek?

Czy gminy mają obowiązek inwestować w odnawialne źródła energii?

Nie, polskie prawo nie nakłada bezpośredniego obowiązku inwestowania w OZE. Jednak samorządy są zachęcane do podejmowania takich działań w celu oszczędności i zwiększenia niezależności energetycznej.

Co to jest prosument zbiorowy?

Prosument zbiorowy to grupa mieszkańców, która razem wytwarza i korzysta z energii z odnawialnych źródeł. Oznacza to współpracę z gminą w zakresie wspólnych instalacji OZE, co obniża koszty energii dla wszystkich uczestników.

Jakie korzyści niesie instalacja fotowoltaiki na budynkach gminnych?

Instalacja fotowoltaiki na budynkach publicznych pozwala obniżyć rachunki za prąd, wspiera ochronę środowiska oraz poprawia wizerunek gminy jako proekologicznej instytucji.

Jak finansowane są inwestycje w OZE w gminach?

Inwestycje w OZE w gminach są często finansowane z dotacji krajowych, funduszy unijnych oraz partnerstw publiczno-prywatnych. Można również korzystać z modeli prosumenckich przy współpracy z mieszkańcami.

Czy gminne klastry energii są opłacalne dla małych gmin?

Tak, klastry energii mogą być opłacalne także w małych gminach. Zyski mogą obejmować niższe koszty energii i większą niezależność energetyczną, a także dostęp do różnych programów wsparcia.