System kaucyjny – obowiązki gmin

28.09.2025, Jeremi Szczepanowski

fot. Adobe Stock: Aleksej

System kaucyjny a gmina to konkretne obowiązki wynikające z nowelizacji przepisów o gospodarce opakowaniami. Każda gmina będzie musiała umożliwić mieszkańcom zwrot butelek i puszek, prowadzić działania informacyjne i uwzględnić wpływ systemu na lokalną selektywną zbiórkę. Termin wdrożenia został wyznaczony na 1 października 2025 roku.

Wprowadzane zmiany oznaczają dla samorządów konieczność dostosowania się do nowej struktury gospodarki odpadami. Chociaż operatorzy systemu przejmą główną rolę w jego codziennym funkcjonowaniu, to jednostki samorządu terytorialnego będą najbliżej mieszkańców i lokalnej infrastruktury.

Spis treści

System kaucyjny a gminne punkty zbiórki

Zgodnie z nowymi przepisami, od 1 października 2025 r. ustawodawca włączy do systemu kaucyjnego opakowania z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, puszki aluminiowe do 1 litra oraz szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Ponadto, sklepy o powierzchni powyżej 200 m², które sprzedają napoje objęte systemem, będą musiały odbierać puste opakowania od klientów. Jednocześnie każda gmina zostanie zobowiązana do uruchomienia co najmniej jednego stacjonarnego punktu zwrotu, co – w praktyce – stanowi jeden z kluczowych obowiązków w systemie kaucyjnym. Dlatego JST muszą już teraz rozpocząć planowanie lokalnej infrastruktury, aby sprostać wymaganiom ustawowym i oczekiwaniom mieszkańców.

W ramach tego rozwiązania, gminy odgrywają istotną rolę. Ustawodawca ustalił stawkę kaucji na poziomie 0,50 zł dla opakowań jednorazowych z PET i aluminium oraz 1,00 zł dla szklanych butelek wielorazowego użytku. Mimo że gminy nie odpowiadają bezpośrednio za fizyczne zbieranie opakowań, muszą zapewnić mieszkańcom możliwość ich zwrotu. System kaucyjny a gmina to również obowiązek wspierania rozwoju lokalnej infrastruktury i działań informacyjnych. W praktyce samorządy lokalne powinny aktywnie współtworzyć sieć punktów zbiórki, prowadzić kampanie edukacyjne i współpracować z operatorami systemu.

Wpływ systemu na poziomy recyklingu

Wprowadzenie systemu kaucyjnego zmieni sposób, w jaki gminy osiągają poziomy recyklingu, zwłaszcza w przypadku mniejszych jednostek. Po włączeniu wybranych opakowań do systemu, butelki i puszki przestaną trafiać do tradycyjnej zbiórki selektywnej. W efekcie gminy odnotują spadek masy frakcji, które dotąd zbierały i raportowały w systemie gospodarki odpadami.

Wielu ekspertów zwraca uwagę na konieczność zmiany podejścia. Samorządy będą musiały zrewidować swoje strategie. Dodatkowo powinny skorygować analizy kosztów związanych z odbiorem i recyklingiem pozostałych frakcji. Portal Teraz-Środowisko podaje, że mieszkańcy niektórych gmin mogą pokonywać nawet 10–25 kilometrów, by zwrócić opakowania objęte kaucją. Taka sytuacja wystąpi, jeśli lokalna sieć zbiórki nie rozwinie się wystarczająco. Takie utrudnienia mogą zniechęcać do udziału w systemie i obniżać jego skuteczność. Z tego względu gminy powinny szczegółowo planować lokalizację punktów zwrotu, uwzględniając realne potrzeby społeczności, odległości i warunki terenowe.

Edukacja mieszkańców i działania informacyjne

Nowe przepisy zobowiązują gminy do prowadzenia działań informacyjnych związanych z funkcjonowaniem systemu kaucyjnego. Choć główną odpowiedzialność za organizację kampanii edukacyjnych ponoszą operatorzy systemu, jednostki samorządu terytorialnego powinny aktywnie wspierać komunikację z mieszkańcami. Warto, aby dostosowały przekaz do lokalnych uwarunkowań oraz potrzeb społeczności.

Zgodnie z informacjami opublikowanymi na stronie gov.pl, operatorzy zorganizują kampanie informacyjne, w których gminy mogą pełnić rolę partnerów. Dzięki temu samorządy zyskają możliwość pozyskania środków na lokalne działania edukacyjne oraz wzmocnią świadomość mieszkańców w zakresie zasad systemu. Gminy powinny również wyraźnie wskazywać, które opakowania objęto systemem kaucyjnym i gdzie mieszkańcy mogą je oddawać.

Zmiany w strukturze selektywnej zbiórki

Włączenie opakowań PET i puszek aluminiowych do systemu kaucyjnego wpłynie bezpośrednio na strukturę selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Dotąd opakowania te stanowiły istotną część strumienia z żółtych pojemników i worków. Ich usunięcie z systemu gminnego może zaburzyć ekonomikę odbioru i przetwarzania odpadów, szczególnie w mniejszych jednostkach samorządu.

Zgodnie z analizami, system kaucyjny a gmina to relacja, która wymaga wprowadzenia realnych zmian organizacyjnych. Gminy będą musiały dostosować częstotliwość odbioru frakcji, strukturę pojemników oraz sposób raportowania danych. W wielu przypadkach konieczna okaże się aktualizacja lokalnych regulaminów utrzymania czystości. Samorządy mogą także stanąć przed potrzebą renegocjacji umów z operatorami odbioru odpadów. Władze lokalne, które dotąd osiągały wymagane poziomy recyklingu m.in. dzięki dużemu udziałowi butelek PET, będą musiały przesunąć nacisk na zbiórkę szkła, papieru czy bioodpadów.

Małe gminy i nierówny dostęp do systemu

Zorganizowanie systemu stanowi duże wyzwanie dla gmin wiejskich i obszarów o rozproszonej zabudowie. Jak wskazuje raport opublikowany na portalu Teraz-Środowisko, wiele lokalnych społeczności może mieć utrudniony dostęp do punktów zbiórki. Brak odpowiedniej infrastruktury w pobliżu miejsca zamieszkania może znacząco obniżyć skuteczność systemu kaucyjnego.

Jeśli samorządy nie zapewnią mieszkańcom realnego dostępu do punktów zwrotu, będą musiały mierzyć się z konsekwencjami w postaci niższych poziomów recyklingu i ograniczonego zaangażowania społeczności. Dlatego planowanie lokalizacji punktów powinno uwzględniać gęstość zaludnienia, odległości oraz możliwości komunikacyjne mieszkańców. Dobrym rozwiązaniem może być współpraca między sąsiednimi gminami lub przekształcenie istniejących PSZOK-ów w punkty zbiórki opakowań objętych kaucją.

Gmina w nowym układzie

System kaucyjny a gmina to temat, który wymaga precyzyjnego podejścia i dobrej organizacji. Każda jednostka samorządu terytorialnego musi przygotować co najmniej jeden punkt zbiórki. Powinna również aktywnie uczestniczyć w działaniach edukacyjnych. Dodatkowo musi dostosować lokalne strategie gospodarki odpadami do nowego modelu zbiórki. Te zadania wiążą się z dodatkowymi obowiązkami. Mimo to gminy mogą potraktować zmiany jako impuls do modernizacji systemów. Zyskają też szansę na poprawę efektywności selektywnej zbiórki. Sukces wdrożenia systemu kaucyjnego zależy w dużej mierze od współpracy lokalnych władz z operatorami, mieszkańcami oraz sektorem gospodarczym.

źródła: