System kaucyjny: zasady i obowiązki dla sklepów, producentów i mieszkańców
System kaucyjny zmienia sposób gospodarowania opakowaniami w całej Polsce. Dzięki niemu producenci, sklepy i konsumenci działają razem, aby zwiększyć recykling. Nowe przepisy określają obowiązki podmiotów oraz zasady zwrotu butelek i puszek. System kaucyjny wspiera samorządy, ponieważ pozwala ograniczyć odpady i koszty ich zagospodarowania.
Od 1 października 2025 r. w Polsce zaczyna działać system kaucyjny (Deposit Return System, DRS). Obejmuje on wybrane opakowania po napojach i nakłada obowiązki na producentów, sieci handlowe oraz sklepy. Jego celem jest zwiększenie poziomu recyklingu i dostosowanie gospodarki odpadami do unijnych wymogów.
Spis treści
Od kiedy i kogo dotyczy system kaucyjny?
System kaucyjny obejmie całą Polskę już od 1 października 2025 roku. Do końca tego roku w sprzedaży mogą jeszcze pozostać napoje w opakowaniach bez oznaczenia systemowego, jednak od 1 stycznia 2026 r. wszystkie nowe produkty muszą posiadać wyraźne logo kaucji. W systemie obowiązkowo uczestniczą producenci i importerzy napojów, a także sklepy o powierzchni powyżej 200 m², które muszą przyjmować wszystkie zwrotne butelki i puszki.
Mniejsze placówki mogą przystąpić dobrowolnie – zyskują w ten sposób nowych klientów, ale muszą spełnić identyczne wymagania organizacyjne. Dzięki temu konsumenci zyskują realną wygodę: mogą oddać opakowanie w dowolnym sklepie biorącym udział w systemie, bez konieczności okazywania paragonu. Proces zwrotu ma przebiegać sprawnie – klient oddaje opakowanie, sklep je rejestruje i natychmiast wypłaca kaucję w gotówce lub rozlicza ją przy kasie.
Jakie opakowania wchodzą do systemu?
System kaucyjny obejmuje trzy główne typy opakowań po napojach: plastikowe butelki PET o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe do 1 litra oraz szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Z systemu wyłączono jedynie opakowania po produktach mlecznych.
Oznakowanie opakowań w systemie kaucyjnym
Każde opakowanie musi posiadać wyraźne oznaczenie z informacją o wysokości kaucji oraz symbolem systemu. Brak tego oznakowania jednoznacznie wyklucza możliwość odzyskania kaucji, nawet jeśli opakowanie spełnia pozostałe wymagania.
Wysokość kaucji i jak działa zwrot
Sklepy doliczają kaucję do ceny napoju bezpośrednio przy kasie, zgodnie z wytycznymi systemu kaucyjnego Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Każde opakowanie objęte systemem musi zawierać oznaczenie „KAUCJA” oraz wyraźną informację o jej wysokości. Aktualnie obowiązujące stawki wynoszą 0,50 zł dla butelek PET i puszek oraz 1,00 zł dla szklanych butelek wielokrotnego użytku. Cena widoczna na półce dotyczy samego produktu, natomiast kaucję dolicza się w momencie zakupu.
Klient może odzyskać kaucję w dowolnym punkcie zbiórki, niezależnie od miejsca zakupu – bez konieczności okazywania paragonu. Zwrot następuje w gotówce lub w formie bonu do wykorzystania w sklepie, w zależności od wewnętrznych zasad danego punktu. Warunkiem przyjęcia opakowania jest jego dobry stan – musi być puste, niezgniecione i posiadać czytelną etykietę z kodem kreskowym oraz oznaczeniem systemu. Przepisy i specyfikacje techniczne jasno określają te wymogi, aby zapewnić sprawne i jednolite funkcjonowanie systemu kaucyjnego w całym kraju.
Obowiązki sklepów i punktów zwrotu
Każdy sklep o powierzchni powyżej 200 m² ma obowiązek uruchomić punkt zwrotu opakowań kaucyjnych. Może to być stanowisko obsługiwane ręcznie lub wyposażone w automat zwrotu, tzw. butelkomat, który przyjmuje opakowania w sposób szybki i bezkontaktowy. Jednocześnie przepisy zobowiązują operatorów systemu do zapewnienia co najmniej jednego punktu zbiórki w każdej gminie. Dzięki temu system kaucyjny pozostanie dostępny także w miejscowościach, gdzie nie funkcjonują duże sklepy.
Butelkomat – szybki i bezkontaktowy zwrot
Aby skorzystać z butelkomatu, klient musi przygotować puste, czyste i niezgniecione opakowanie. Następnie wkłada je do urządzenia, które automatycznie skanuje kod kreskowy, rozpoznaje materiał i weryfikuje dane. Po akceptacji urządzenie zgniata opakowanie i nalicza odpowiednią kwotę kaucji. Zwrot następuje natychmiast – w gotówce lub w formie bonu do wykorzystania w sklepie, w zależności od przyjętego rozwiązania. Cały proces przebiega szybko, intuicyjnie i bezproblemowo. Butelkomaty zostały zaprojektowane tak, by nie wymagały specjalnego ustawiania opakowania – klient kieruje się prostymi instrukcjami wyświetlanymi na ekranie.
System kaucyjny 2025 ♻ – nowoczesny butelkomat w akcji! To właśnie w takich urządzeniach mieszkańcy będą mogli łatwo oddawać puste butelki i puszki, odzyskując kaucję. Rozwiązanie ułatwia recykling, zmniejsza ilość odpadów trafiających do środowiska i wspiera gospodarkę obiegu zamkniętego.
Obsługa reklamacji i odpadów nienadających się do zwrotu
Sklepy uczestniczące w systemie kaucyjnym mogą odmówić przyjęcia opakowań, które są zgniecione, zabrudzone lub pozbawione czytelnego oznakowania systemu, ponieważ nie spełniają one wymogów niezbędnych do ich ponownego przetworzenia. Zgodnie z ustawą, sklepy i operatorzy odpowiadają za prawidłową organizację zbiórki oraz zwrot kaucji za opakowania spełniające wymagania systemu. Dlatego ewentualne reklamacje związane z odmową przyjęcia opakowania lub wątpliwościami co do zwrotu kaucji rozpatruje punkt sprzedaży albo operator systemu kaucyjnego. Jeżeli sklep tak postanowi, sprawa może zostać przekazana operatorowi, który odpowiada za obowiązki wynikające z umowy i regulaminu systemu.
Jakie obowiązki narzuca system kaucyjny?
System kaucyjny nakłada szereg obowiązków na producentów, importerów, sklepy i operatorów. Przede wszystkim wprowadzający napoje w opakowaniach objętych kaucją muszą zawrzeć umowy z operatorami systemu oraz realizować cele zbiórki – od 2025 poziom ten wynosi 77%, a od 2029 roku wzrasta do 90%.
Minimalne poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych
Każde opakowanie musi posiadać wyraźne oznaczenie informujące o wysokości kaucji. Ustawodawca określił wzór znaku w ustawie z 21 listopada 2024 r., a organizacja GS1 Polska opracowała szczegółowe wytyczne techniczne. Producent odpowiada za trwałość i czytelność oznaczenia, które należy umieścić przy kodzie kreskowym – brak znaku wyklucza opakowanie z systemu.
Oprócz tego wszyscy wprowadzający mają obowiązek prowadzenia ewidencji w systemie BDO oraz składania rocznych sprawozdań. Niezarejestrowanie się w systemie skutkuje potrójną opłatą produktową, a brak realizacji wymaganych poziomów zbiórki wiąże się z dodatkowymi karami. Sklepy powyżej 200 m², które nie odbierają opakowań, narażają się na sankcje administracyjne. Z kolei operatorzy systemu mogą zostać ukarani finansowo lub stracić zezwolenie, jeśli nie zapewnią punktu zbiórki w każdej gminie albo nie wypełnią obowiązków sprawozdawczych.
System kaucyjny a rozliczenia podatkowe
Kaucję należy wykazywać jako osobną pozycję na paragonie lub fakturze sprzedaży. Obowiązek ten dotyczy wszystkich punktów handlowych uczestniczących w systemie. Zgodnie z przepisami, kaucja nie podlega opodatkowaniu VAT – jej wartość nie wchodzi do podstawy opodatkowania. Jednak jeśli klient nie zwróci opakowania, kwota kaucji automatycznie staje się częścią ceny produktu, co oznacza, że podlega opodatkowaniu i musi zostać uwzględniona w ewidencji sprzedaży. W rozliczeniach księgowych i w plikach JPK kaucję należy traktować jako oddzielny element transakcji, zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości.
System kaucyjny na mapach i w aplikacjach
Punkty zwrotu w systemie kaucyjnym należy zgłaszać do centralnej bazy danych prowadzonej przez operatorów. Zgłoszenia dokonują sklepy oraz sami operatorzy, którzy odpowiadają za aktualność i kompletność informacji. Co ważne, planowana jest integracja punktów zbiórki z mapami odpadowymi gmin oraz aplikacjami mobilnymi. Dzięki temu konsumenci łatwo znajdą najbliższy punkt zwrotu – zarówno w dużych miastach, jak i w mniejszych miejscowościach. Rozwiązanie to zwiększy dostępność systemu i uprości codzienne korzystanie z niego.
Jak system kaucyjny podlega kontroli?
System kaucyjny będzie objęty regularnymi kontrolami, które przeprowadzą Inspekcja Ochrony Środowiska oraz Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Najczęstsze nieprawidłowości wykrywane podczas kontroli to: brak oznakowania opakowań, niewywiązywanie się sklepów z obowiązku odbioru oraz braki w sprawozdawczości BDO.
Aby uniknąć sankcji, podmioty uczestniczące w systemie powinny zadbać o kilka kluczowych elementów: podpisać umowę z operatorem, prowadzić bieżącą ewidencję oraz wdrożyć procedury zgodne z ustawą. Właściwe przygotowanie pozwala nie tylko uniknąć kar, ale również zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu w codziennej praktyce.
FAQ – system kaucyjny
Czy mogę odzyskać kaucję bez paragonu?
Tak, ponieważ system kaucyjny działa niezależnie od miejsca zakupu. Klient nie musi okazywać paragonu, o ile opakowanie spełnia wymagania: musi być oznaczone symbolem systemu, zawierać etykietę i czytelny kod kreskowy. Dzięki temu zwrot kaucji jest wygodny i dostępny dla każdego.
Czy każdy sklep musi przyjmować zwroty opakowań?
Nie, obowiązek ten dotyczy tylko sklepów o powierzchni powyżej 200 m². Mniejsze sklepy muszą przyjmować jedynie szklane butelki wielokrotnego użytku. Jeśli zdecydują się przyjmować również butelki PET i puszki, mogą to robić dobrowolnie, pod warunkiem spełnienia wymogów technicznych i organizacyjnych.
Jak wygląda oznaczenie opakowania objętego kaucją?
Producent umieszcza na opakowaniu wyraźne oznaczenie z napisem „Kaucja X zł” lub „Kaucja X,YY zł”. Znak musi być trwały, dobrze widoczny i znajdować się w pobliżu kodu kreskowego. Dzięki temu automat lub punkt zwrotu bez problemu rozpoznaje opakowanie jako część systemu.
Co się stanie, jeśli opakowanie jest zgniecione?
Jeśli klient przyniesie opakowanie uszkodzone, zgniecione lub pozbawione etykiety, sklep lub automat może odmówić jego przyjęcia. Zwrot kaucji realizują tylko wtedy, gdy opakowanie pozostaje puste, czyste, niezgniecione i posiada wszystkie wymagane oznaczenia. Dlatego warto zadbać o jego właściwy stan.
Jak poprawnie rozliczyć kaucję na paragonie lub fakturze?
Sprzedawca dolicza kaucję jako oddzielną pozycję na paragonie lub fakturze. Taka kwota nie podlega VAT – aż do momentu, gdy klient nie zwróci opakowania. Wtedy kaucja staje się częścią ceny towaru i podlega opodatkowaniu. To rozwiązanie pozwala przejrzyście dokumentować każdą transakcję.
Źródło: Ministerstwo Klimatu i Środowiska , isap.sejm.gov.pl
Poznaj kluczowe ustalenia i pytania z pierwszej ręki – sprawdź, co przedstawiciele ministerstwa mówią o wdrażaniu systemu kaucyjnego w regionach.
Często zadawane pytania (FAQ): System kaucyjny
Od kiedy w Polsce zacznę zwracać opakowania kaucyjne?
System kaucyjny zaczyna działać w Polsce od 1 października 2025 roku. Od 1 stycznia 2026 wszystkie nowe produkty muszą mieć oznaczenie kaucji.
Jakie opakowania objęte są systemem kaucyjnym?
Do systemu kaucyjnego należą plastikowe butelki PET do 3 litrów, puszki metalowe do 1 litra oraz szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra.
Jakie są stawki kaucji na opakowania?
Kaucja wynosi 0,50 zł dla butelek PET i puszek oraz 1,00 zł dla szklanych butelek wielokrotnego użytku.
Co zrobić, jeśli opakowanie jest brudne lub zgniecione?
Sklep lub automat może odmówić przyjęcia opakowania, jeśli jest brudne, zgniecione lub nie ma wymaganych oznaczeń. Opakowanie musi być puste, czyste i posiadać widoczną etykietę.
Jakie mają obowiązki sklepy uczestniczące w systemie kaucyjnym?
Sklepy powyżej 200 m² muszą mieć punkt zwrotu opakowań. Mogą to być zarówno stanowiska obsługiwane ręcznie, jak i butelkomaty. Muszą też przyjmować wszystkie zwrotne opakowania, które spełniają wymagania.
