System kaucyjny w Europie – jak robią to inni?

fot. Adobe stock andov

System kaucyjny w Europie został wdrożony już w ponad 15 państwach i stale się rozwija. Każde z nich wypracowało własny model, dopasowany do lokalnych warunków. Analiza doświadczeń z Niemiec, Litwy, Norwegii, Finlandii, Łotwy i Słowacji pokazuje, które rozwiązania faktycznie zwiększają skuteczność zbiórki.

System kaucyjny w Europie działa dziś jako narzędzie ograniczania odpadów i wspierania gospodarki o obiegu zamkniętym. W państwach europejskich pozwala osiągać wysokie wskaźniki zwrotu opakowań, a praktyka dowodzi, że różne mechanizmy mogą prowadzić do podobnych efektów. Warto przyjrzeć się tym modelom bliżej, aby zrozumieć, które elementy odpowiadają za ich skuteczność.

System kaucyjny w Europie – Niemcy

System kaucyjny w Europie od lat wzoruje się na rozwiązaniach wprowadzonych w Niemczech. Ten system powstał w 2003 roku i objął szeroki zakres opakowań – od butelek plastikowych, przez puszki aluminiowe, po część opakowań szklanych. Konsumenci płacą kaucję w wysokości 0,25 euro, a zwrot odbywa się w sieci sklepów oraz w tysiącach automatów rozmieszczonych w całym kraju. Sklepy mają obowiązek odbierać opakowania, choć najmniejsze placówki mogą ograniczyć przyjmowanie do tych marek, które same sprzedają.

Wskaźnik zbiórki wynosi 98%, co potwierdza, że system działa skutecznie. Niemcy osiągnęli ten wynik, ponieważ połączyli wysoką kaucję z obowiązkami producentów i handlu. Operatorzy odpowiadają za logistykę i rozliczanie przepływu środków. Dzięki temu państwo ograniczyło koszty, a producenci i sieci handlowe biorą odpowiedzialność za odpady.

System kaucyjny w Europie – Litwa

System kaucyjny w Europie szczególnie szybko rozwinął się na Litwie, ponieważ władze od początku postawiły na prostotę i przejrzystość zasad. Wprowadzono go w 2016 roku, a już po dwóch latach osiągnięto wskaźnik zbiórki na poziomie 92%, co stanowi imponujący wynik. Kaucja wynosi 0,10 euro i obejmuje butelki plastikowe, puszki oraz opakowania szklane, dzięki czemu konsumenci mają jasność, które produkty podlegają zwrotowi. Sklepy muszą przyjmować opakowania niezależnie od tego, gdzie konsument kupił napój, toteż system działa w sposób jednolity i wygodny.

Taka zasada pozwoliła wyeliminować bariery i sprawiła, że mieszkańcy szybko zaakceptowali nowe regulacje. Kluczową rolę pełni centralny operator, gdyż odpowiada on za finansowanie, logistykę i rozliczanie kaucji. Efektywność systemu wynika nie tylko z prostych reguł, lecz także z dużej liczby punktów odbioru i kampanii edukacyjnych skierowanych do mieszkańców. W rezultacie Litwa pokazuje, że w krótkim czasie można zbudować stabilny i skuteczny system, o ile połączy się odpowiednie przepisy z dobrym zarządzaniem.

System kaucyjny w Europie – Norwegia

System kaucyjny w Europie nie zawsze finansuje państwo. Norwegia pokazała, że za sukces może odpowiadać sektor prywatny. Tamtejszy system działa od lat 90. i zarządza nim spółka non profit, której właścicielami są producenci napojów i sieci handlowe. Dzięki temu to branża bierze na siebie pełne koszty funkcjonowania mechanizmu. Wysokość kaucji waha się od 1 do 3 koron norweskich i skutecznie zachęca do zwrotu. Sieć automatów i punktów odbioru jest dostępna w całym kraju, co zapewnia mieszkańcom wygodę. Norwegia osiąga poziom zbiórki powyżej 95%. Kluczowe znaczenie ma partnerstwo branżowe oraz fakt, że firmy widzą w tym systemie szansę na uniknięcie dodatkowych podatków środowiskowych. Dzięki temu system działa stabilnie od dekad.

System kaucyjny w Europie – Finlandia

System kaucyjny w Europie przybrał w Finlandii wyjątkowo elastyczną formę. Funkcjonuje od 1996 roku i obejmuje szeroki zakres opakowań: butelki PET, szkło i puszki aluminiowe. Wysokość kaucji zależy od wielkości opakowania i waha się od 0,10 do 0,40 euro. Dzięki temu zarówno małe butelki, jak i duże pojemniki trafiają do zwrotu. W Finlandii działa rozbudowana sieć automatów, które odbierają opakowania i wydają bony lub gotówkę. Sklepy muszą zapewniać dostęp do punktów odbioru, co gwarantuje powszechną dostępność. Efektywność systemu przekracza 90%. Wysoki poziom zwrotów wynika także z akceptacji społecznej i długoletniego doświadczenia mieszkańców, którzy traktują oddawanie opakowań jako codzienny nawyk.

System kaucyjny w Europie – Łotwa

System kaucyjny w Europie został wprowadzony na Łotwie w 2022 roku. Obejmuje butelki plastikowe, szklane oraz puszki aluminiowe. Konsumenci płacą kaucję w wysokości 0,10 euro, którą odzyskują po oddaniu opakowania w jednym z licznych punktów odbioru. Sklepy mają obowiązek przyjmowania zwrotów, co zwiększa dostępność systemu. Już w pierwszym roku funkcjonowania wskaźnik zbiórki przekroczył 70%. Operator centralny odpowiada za koordynację, a producenci finansują system. Wdrożenie przebiegło sprawnie, choć początkowo wymagało dużych nakładów na infrastrukturę i edukację konsumentów. Łotwa pokazuje, że nawet nowy system może szybko osiągać wysoką efektywność, jeśli jest dobrze zorganizowany i wspierany przez wszystkie strony rynku.

System kaucyjny w Europie – Słowacja

System kaucyjny w Europie funkcjonuje na Słowacji od 2021 roku. Skupia się na butelkach PET i puszkach aluminiowych. Wysokość kaucji ustalono na poziomie 0,15 euro. Początkowo pojawiły się problemy logistyczne, ponieważ sklepy i operator musieli w krótkim czasie zbudować całą infrastrukturę. Mimo trudności sieć punktów odbioru rozwijała się szybko. Konsumenci zaczęli chętnie korzystać z automatów i punktów w sklepach, a wskaźnik zwrotu rośnie z miesiąca na miesiąc.

Producenci zostali zobowiązani do finansowania całego systemu, co przenosi odpowiedzialność na tych, którzy wprowadzają opakowania na rynek. Słowacja pokazuje, że dobrze zorganizowany mechanizm może sprawnie rozwijać się nawet w pierwszych latach działania.

Wnioski z europejskich doświadczeń

System kaucyjny w Europie pokazuje, że skuteczność zależy od kilku elementów, a mianowicie wysokości kaucji, gęstości sieci punktów odbioru oraz jasnych zasad finansowania. Modele z Niemiec, Litwy, Norwegii i Finlandii dowodzą, że można osiągać wskaźniki zbiórki powyżej 90%, ponieważ łączą proste reguły z dobrze rozwiniętą infrastrukturą. Z kolei Łotwa i Słowacja w krótkim czasie zbudowały własne systemy, które mimo początkowych trudności już przynoszą dobre rezultaty.

Co więcej, ich doświadczenia potwierdzają, że konsekwentne wdrażanie przepisów i edukacja konsumentów wzmacniają efektywność. Kluczowe pozostają obowiązki producentów i sklepów, gdyż to one zapewniają stabilność i odpowiedzialność całego procesu. W efekcie systemy kaucyjne stają się nie tylko ważnym elementem gospodarki o obiegu zamkniętym, lecz także realnym narzędziem ograniczania ilości odpadów opakowaniowych w Europie.

Przegląd państw z wprowadzonym systemem

źródła: kuacyjny.pl, kaucyjni.pl

• Przykłady systemów kaucyjnych z zagranicy
• Ekoprojektowanie a system kaucyjny
• System kaucyjny w Norwegii
• System kaucyjny na Litwie
• System kaucyjny na Łotwie
• System kaucyjny na Słowacji
• System kaucyjny w Niemczech i krajach UE
• System kaucyjny w Polsce

Chcesz wiedzieć, kto odpowiada za organizację i finansowanie kaucji? Sprawdź nasz tekst o roli operatora systemu kaucyjnego.