Usuwanie azbestu: kary nawet do 20 tys. zł. Jakie są terminy i jak uzyskać dotacje?

fot. pixabay.com/Arkaion

Azbest, choć niegdyś ceniony w budownictwie, jest śmiertelnym zagrożeniem – wywołuje raka płuc, krtani i inne choroby. Mimo to proces usuwania azbestu w Polsce przebiega wolno. Sprawdź, jakie obowiązki spoczywają na właścicielach nieruchomości, jakie kary grożą za samodzielny demontaż oraz jak pozyskać dofinansowanie, które może pokryć nawet 100% kosztów utylizacji.

Azbest wciąż obecny na setkach tysięcy dachów, dlatego sprawdź, co musisz zrobić przed 31 stycznia. Choć zakaz stosowania azbestu obowiązuje w Polsce od lat, szkodliwe materiały nadal pokrywają dachy, elewacje i instalacje wielu budynków. Właściciele nieruchomości muszą co roku zgłaszać obecność wyrobów zawierających azbest – najpóźniej do 31 stycznia.

Państwo planuje usunąć cały azbest do 2032 roku, jednak zanim to nastąpi, właściciele muszą działać. Jeśli nie zgłosisz posiadania azbestu w terminie, możesz narazić się na mandat karny, utratę prawa do dofinansowania, a nawet odpowiedzialność administracyjną.

Dlatego właśnie, aby uniknąć kar, działaj odpowiedzialnie, skorzystaj z dostępnych dotacji i zgłoś azbest lokalnemu urzędowi gminy. Przeczytaj, jakie masz obowiązki i jak zdobyć dofinansowanie.

Azbest wywołuje ogromne problemy zdrowotne, w tym raka płuc

Badania naukowców wskazują, że mikrowłókna azbestowe wywołują ryzyko poważnych chorób. Ich niewielkie rozmiary (długość ok. 5 µm) sprawiają, że dostają się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem do płuc. Gdy już dostaną się do pęcherzyków płucnych mogą wywoływać drażnienie tkanek, co może prowadzić do włóknienia (bliznowacenia) tkanki płucnej.

Co grosza, włókna azbestowe mogą wywoływać również zmiany genetyczne, skutkujące rozwojem nowotworów. Naukowcy wskazują, że każda ilość wchłoniętych włókien azbestu może być groźna.

Do najważniejszych chorób wywołanych przez azbest należą: pylica azbestowa, choroby opłucnej oraz rak płuc, międzybłoniak opłucnej i otrzewnej oraz rak krtani.

O tym jak poważne jest to zagrożenie świadczy także ta liczba: narażenie na pył azbestu drastycznie zwiększa ryzyko raka płuca. Jest ono 5-krotnie wyższe dla osób niepalących i aż 50-krotnie wyższe dla palaczy.

Ogromna skala problemu z azbestem w Polsce

Niestety, skala problemu w Polsce jest ogromna, co wynika z właściwości samego azbestu. Był on materiałem niezwykle cenionym w budownictwie, ponieważ był tani i wykazywał odporność na wahania temperatury, rozciąganie, zgniatanie oraz działanie kwasów i soli.

W naszym kraju azbest był wykorzystywany do produkcji około 3 tysięcy różnych wyrobów. Jednak najczęściej był wykorzystywany w budownictwie do produkcji:

• pokryć dachów, w tym płyt eternitu oraz papy dachowej,
• płyt elewacyjnych i balkonowych,
• rur do instalacji wodno-kanalizacyjnych,
• przewodów wentylacyjnych i kominowych.

Popularność azbestu sprawiła, że obecnie do usunięcia w Polsce pozostaje około 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest, zlokalizowanych głównie w budownictwie. Natomiast zinwentaryzowanych zostało niemal 8,5 mln ton wyrobów z azbestu.

Jakie są obowiązki właścicieli nieruchomości związane z usuwaniem azbestu?

Ze względów na ochronę zdrowia i wprowadzenie programu usuwania azbestu, na właścicieli nieruchomości, na których znajdują się wyroby zawierające azbest nałożono wiele obowiązków, które mają ułatwić monitorowanie procesu usuwania.

Jednym z tych obowiązków jest dokonanie inwentaryzacji oraz oceny stanu technicznego wyrobów zawierających azbest. Przeprowadza się ją na specjalnym arkuszu, gdzie określa się stopień pilności działań, przy czym:

• I stopień oznacza konieczność bezzwłocznego usunięcia lub zabezpieczenia,
• II stopień wymaga ponownej oceny za rok,
• III stopień pozwala na kontrolę stanu wyrobu za 5 lat.

Taką inwentaryzację i ocenę stanu wyrobów z azbestu właściciel nieruchomości musi przechowywać wraz z książką obiektu budowlanego lub dokumentacją miejsca zawierającego azbest.

Muszą oni każdego roku, do 31 stycznia, przekazywać informację o rodzaju, ilości i miejscach wykorzystywania wyrobów zawierających azbest. Gospodarstwa domowe muszą je przekazać do urzędu gminy lub miasta, natomiast osoby prawne przekazują ją marszałkowi województwa.

Przedsiębiorstwa czy spółdzielnie mieszkaniowe mają jeszcze jeden obowiązek. Muszą oni odpowiednio oznakować teren lub instalację, które zawierają azbest. Dotyczy to również zarządców dróg utwardzonych odpadami azbestowymi, które nie zostały trwale zabezpieczone przed emisją włókien. Wówczas zarządca musi ustawić odpowiednie znaki pionowe wzdłuż całego odcinka drogi.

Usuwanie azbestu z nieruchomości – lepiej zlecić to profesjonalistom

Kolejnym obowiązkiem właściciela nieruchomości, na której znajdują się te groźne wyroby jest ich demontaż. Jednak nie powinno wykonywać się go samodzielnie, bo jest to zbyt duże ryzyko zapadnięcia na jedną z chorób wywoływanych przez azbest.

Dlatego właśnie usuwanie azbestu należy zlecić wyłącznie specjalistycznej firmie. Takie przedsiębiorstwo musi posiadać uprawnienia, odpowiedni sprzęt i przeszkolonych pracowników. Firma powinna mieć także zatwierdzony przez starostę program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Warto także pamiętać, że wykonawca prac usuwania azbestu musi zgłosić zamiar ich przeprowadzenia co najmniej 7 dni przed ich rozpoczęciem do właściwego organu nadzoru budowlanego, okręgowego inspektora pracy oraz państwowego inspektora sanitarnego.

– Wszystkie prace związane z usuwaniem azbestu, muszą być prowadzone na mokro. Zapobiega to uwalnianiu włókien azbestowych do powietrza i minimalizuje ich wdychanie do płuc. Zdemontowane wyroby zawierające azbest są niebezpiecznymi odpadami i zakazane jest ich powtórne wykorzystanie. Niebezpieczne odpady zawierające azbest muszą być składowane w odpowiednio wyznaczonych do tego miejscach i nie mogą być pozostawiane na terenie posesji  – przypominają urzędnicy z Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczna w Wysokiem Mazowieckiem.

Ten artykuł także Cię zainteresuje: 300 tys. zł dotacji na place zabaw dla gmin. Ale trzeba się spieszyć

Kluczowe terminy związane z usuwaniem azbestu

Polska wyznaczyła termin, do kiedy musi nastąpić całkowite oczyszczenie kraju z wyrobów zawierających azbest – jest to koniec 2032 roku.          Jednak wyroby, które zakwalifikowane do natychmiastowej wymiany ze względu na ich uszkodzenie, trzeba usunąć jak najszybciej.

Właściciele nieruchomości, na których znajdują się wyroby zawierające azbest muszą także pamiętać o innych ważnych terminach. Co roku, do 31 stycznia powinni składać składania informacji o posiadanych wyrobach azbestowych. Powinno dokonywać także oceny stanu technicznego co rok (II stopień pilności) lub co 5 lat (III stopień pilności).

Kary związane z materiałami zawierającymi azbest i ich niewłaściwym usuwaniem

Właściciel nieruchomości, który nie przekaże w terminie inwentaryzacji i oceny stanu wyrobów azbestowych, może otrzymać mandat karny. Również za brak corocznego sprawozdania można otrzymać karę grzywny.

Kara grozi również za samodzielne usuwanie azbestu – zawsze należy je zlecić wyspecjalizowanej firmie. Taka firma lub właściciel nieruchomości może zostać też ukarany za składowanie azbestu w innym miejscu niż specjalne składowiska odpadów niebezpiecznych.

Oto jakimi sankcjami są obarczone poszczególne wykroczenia:

• Kara za brak zgłoszenia prac – mandat od 500 do 1000 zł
• Kary dla firm usuwających azbest za naruszenia formalno-organizacyjne – mandat od 1 000 do 20 000 zł
• Kara za samodzielne usuwanie azbestu – mandat od 1 000 do 20 000 zł

Zgodnie z prawem, właściciel nieruchomości dostanie również karę, jeśli do 31 grudnia 2032 roku nie zleci demontażu azbestu.

Powolne tempo usuwania azbestu w Polsce

Natomiast sam proces usuwania azbestu w nieruchomości przebiega dość opieszale. Wskazuje na to chociażby raport Najwyższej Izby Kontroli opublikowany w październiku 2023 roku.

– Po ponad 12 latach od uchwalenia Programu krajowego dotyczącego wycofywania azbestu usunięto zaledwie niecałe 17% z ok. 8,5 mln ton zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych. Do usunięcia pozostało 7 mln ton azbestu – informuje NIK.

Izba wskazuje, że tempo unieszkodliwiania azbestu wynosi zaledwie 0,12 mln ton rocznie. A to oznacza w praktyce, że usuwanie azbestu będzie trwało dodatkowo przez niemal 50 lat od zakończenia Programu krajowego. Natomiast od dzisiaj to będzie prawie 60 lat. Najgorsza sytuacja pod tym względem jest w woj. łódzkim.

Oto jaki jest przewidywany czas potrzebny do usunięcia azbestu przy obecnym tempie prac (stan na 20 kwietnia 2022 r.):

• łódzkie: 102,6
• podlaskie: 81,9
• lubelskie: 80,8
• wielkopolskie: 70,4
• mazowieckie: 68,9
• pomorskie: 66,3
• kujawsko-pomorskie: 62,9
• świętokrzyskie: 62,4
• Kraj: 59,9
• warmińsko-mazurskie: 51,9
• podkarpackie: 51,7
• opolskie: 42,5
• zachodniopomorskie: 42,2
• małopolskie: 30,2
• śląskie: 29,2
• dolnośląskie: 27,3
• lubuskie: 17,3.

– Głównymi przyczynami problemów są brak pieniędzy i nieskuteczne prawo. Zgodnie z obowiązującymi przepisami dofinansowanie z budżetu państwa obejmuje tylko demontaż i unieszkodliwianie wyrobów azbestowych, podczas gdy za wykonanie nowego dachu mieszkańcy muszą płacić sami – wskazuje NIK.

Dofinansowanie na usuwanie azbestu – skąd pozyskać fundusze?

Co do samych dotacji na usuwanie azbestu i jego utylizację, to dofinansowanie można pozyskać chociażby z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz środków unijnych.

NFOŚiGW realizuje „Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest”, który składa się z dwóch części i jest kluczowy dla samorządów. W ramach części 1 programu gminy otrzymują dofinansowanie na demontaż, zbieranie, transport i unieszkodliwianie azbestu. Samorządy mogą uzyskać dotacje w wysokości do 100% kosztów kwalifikowanych. Jednak ich wysokość jest powiązana ze wskaźnikiem zamożności gminy, a na najwyższy poziom wsparcia mogą liczyć te najuboższe. Dodatkowo NFOŚiGW ustala maksymalną kwotę dotacji, która nie może przekroczyć iloczynu wynoszącego 350 zł, 525 zł lub 560 zł i sumy całkowitego efektu ekologicznego, w zależności od zasobności WFOŚiGW.

Natomiast w części 2 programu NFOŚiGW (na który w lipcu 2023 r. przeznaczono 100 mln zł) oferuje 100% dofinansowania kosztów zbierania, transportu i unieszkodliwiania azbestu zdemontowanego w ramach wsparcia z Krajowego Planu Odbudowy (KPO), co gwarantuje pełną utylizację niebezpiecznych odpadów.

Również rolnicy mogą liczyć na dotację na usuwanie azbestu w ramach KPO. Dzięki niemu gospodarze mogli uzyskać dotacje w wysokości 40 zł za metr kwadratowy wymienianej powierzchni, przy maksymalnym limicie 20 tysięcy złotych i powierzchni nie większej niż 500 m2.

Sprawdź rządowe informacje i zgłoś azbest do końca stycznia 2026

Jeśli jesteś właścicielem nieruchomości, na której znajduje się azbest (np. w postaci eternitu, rur lub płyt elewacyjnych), masz obowiązek corocznego zgłaszania informacji o jego ilości i stanie technicznym. Najbliższy termin mija 31 stycznia. Szczegóły obowiązków i procedur zgłoszeń można znaleźć w rządowej Bazie Azbestowej, dostępnej na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii.

Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak bezpiecznie i zgodnie z prawem usunąć azbest z dachu lub innej instalacji – zobacz oficjalne informacje o usuwaniu azbestu.

Przykładowo, Gmina Miasto Mordy przypomina, że zgłoszenia o wyrobach zawierających azbest należy złożyć do urzędu gminy do 31 stycznia każdego roku. Informacja z gminy Morsy o usuwaniu azbestu i zgłoszeniu wyrobów zawierających azbest.

Jeśli chcesz wiedzieć, jakie kary grożą za brak zgłoszenia azbestu i co dokładnie musisz zrobić jako właściciel nieruchomości – koniecznie przeczytaj ten tekst: Azbest. Nowe obowiązku i sankcje.

Źródło: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 – Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Raport NIK o usuwaniu azbestu, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Wysokiem Mazowieckiem, Agrofakt.pl.